ترجمه۶۰ سال شعر زنان ایران به انگلیسی
بی بی سی
برای مردم ایران، اول فروردین آنقدر مهم هست که همزمان شدن هر مناسبت دیگری با آن به آسانی ممکن است زیر سایه نوروز و جشن آغاز سال نو گم شود. چه بسا همین موضوع نیز موجب شده تا «روز جهانی شعر» که از سوی یونسکو همزمان با اول فروردین انتخاب شده، چندان در ایران شور و حرارتی ایجاد نمی‌کند.
اما یونسکو از سال ۱۹۹۹ تا امروز با هدف حمایت از «تنوع زبانی از طریق بیان شاعرانه و افزایش فرصت‌ها برای شنیده شدن زبان‌های در معرض خطر»، نخستین روز بهار را به عنوان روز جهانی شعر نامگذاری کرده و اول فروردین سال ۱۴۰۲ نیز، آن را با برنامه‌های مختلف جشن گرفت.
اما برای ایران که سال جدید خورشیدی را زیر سایه جنبش «زن، زندگی، آزادی» آغاز کرده، روز جهانی شعر فرصت مناسبی است برای معرفی یکی از آثار جدیدی که از شاعران زن ایرانی، به دو زبان فارسی و انگلیسی در آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ منتشر شد: «آوای زاغ بور، اشعار زنان ایرانی، ۱۹۶۰ تا ۲۰۲۲».
انتخاب اشعار و ترجمه انگلیسی آنها توسط مژده بهار انجام شده و کتاب توسط انتشارات آمریکایی «میج» منتشر شده که ناشر کتاب‌هایی در ارتباط با فرهنگ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی است. در کتاب آثاری از ۵۲ شاعر معاصر زن ایرانی منتشر شده است؛ اتفاقی که می‌تواند همزمان با جنبش «زن، زندگی، آزادی» در ایران، توجه مخاطبین انگلیسی زبان را به موقعیت زنان ایرانی بیشتر جلب کند.
در سالهای اخیر، شاهد رشد نویسندگان و شاعران زن در ایران چه به لحاظ کمی و چه به لحاظ کیفی بوده‌ایم؛ زنانی که شعر را بستر مناسبی دیده‌اند برای بیان آنچه که در دهه‌های اخیر بر آنان گذشته است.
مژده بهار، مترجم این آثار در گفتگو با سایت بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «در سالهاى اخير به نظر مى‌رسد كه اشعار زنان بازتاب دقيق‌ترى از موقعيت زنان است. شعر امروز جوانب گسترده‌ترى پيدا كرده. سوژه‌ها عمق احساسات، خواسته ها، تفكرات، آرزوهاى فردى و جمعى زنان را در بر مى گيرند. در اين مجموعه شاهد افكار، فكرمايه‌ها، ديدگاه‌ها، ساختارها و قوالب متنوعى هستيد.»
آوازی حزین خواند
بر شاخه‌های لاغر انگشتانم
پرید و رفت
حتی گنجشک هم دل نمی‌بندد
به زنی که مشتش پیش باد باز است»
(مانا آقایی، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
همیشه دری باز به دری بود
رفتن را بیشتر از آمدن دوست داشتم
صدای تو تنها سرزمین واقعی‌ام بود
کلمات را در آغوشت پنهان می‌کنم
از این به بعد
همه می‌توانند شعرهایی از مرا
در تو بخوانند
(روجا چمنکار، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
در این مجموعه، شعر زنان از شاعران نسل‌های گذشته چون قدسی قاضی‌نور، شکوه میرزادگی و پرتو نوری‌اعلا تا نسل‌های شعر دهه هفتاد مثل مانا آقایی، آسیه امینی، گراناز موسوی، و از نسل‌های جدیدتر مثل لیلی گله‌داران و الهام گردی و از جوانترها مثل روجا چمنکار و هیلا صدیقی کنار هم نشسته‌اند.
شعرهایی که در مجموعه شعر زنان «آوای زاغ بور» برگزیده شده‌اند، در میان سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۴۰۱ سروده شده و از چهره‌های شاخص شعر امروز ایران تا چهره‌های کمتر شناخته شده را دربرمی‌گیرند.
همچنین برخی از این شاعران ساکن ایران و برخی ساکن کشورهای دیگر هستند؛ مجموعه‌ای که می‌تواند بازتاب شعر امروز زنان ایران، جدا از مرزبندی‌های سبکی، تاریخی و حتی جغرافیایی باشد.
مژده بهار در جواب به این پرسش که معیار شما برای انتخاب شاعران حاضر در این مجموعه چیست، می‌گوید: «انتخاب اين اشعار بر پايه سليقه فردى، و راهنمايم، دلم بود. باور دارم كه ايجاد رابطه عاطفى با شعر براى ترجمه آن لازم است.»
خواهرم زنی است خندان
و همه‌ی تهران مال اوست
سراغش را می‌توانی از هرکس و هرجایی بگیری
و بپرسی آخرین بار چه خورده است
چه گفته ست
چه شنیده ست
و در کدام خرابه خوابیده است
و چرا
هر وقت تا بلند می‌شود
دوباره
به زمین می‌افتد؟
(لیلا فرجامی، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
آنچه که در نگاه نخست به مجموعه شعر زنان ایرانی «آوای زاغ بور»، جلب توجه می‌کند، تنوع در سبک و زبان شعری شاعران است. از آنجا که از شعر سبک زبانی در این مجموعه آمده است تا غزل و دوبیتی و شعرهایی که به سبک کلاسیک سروده شده‌اند.
اما ویژگی کل اشعار این دو مجموعه را می توان در دو اصل خلاصه کرد: خوانش راحت اشعار و ارتباط با معانی، حس‌ها، تصاویر و آنچه که سعی در بیان آن داشته‌اند.
خانم بهار در انتخاب خود از اشعار زنان ایرانی، آنهایی را انتخاب کرده است که با مخاطب انگلیسی زبان، امکان ارتباط و درک بهتری داشته باشند و فهم آنها ساده‌تر باشد.
اما نکته دیگری که در این مجموعه دیده می‌شود، عدم حضور برخی از چهره‌های شاخص شعر امروز ایران است. نکته‌ای که خانم بهار در مجموعه دیگری که از شعر زنان ایران در دست ترجمه دارد، به آن توجه کرده است: «در کتاب دیگری که دارم ترجمه و گردآوری می‌کنم، صد شاعر زن ایرانی حضور دارند و از این پنجاه و دو شاعر این مجموعه هم قطعا اشعاری در مجموعه شعر جدید خواهد بود. مجموعه شعری که کامل‌تر از مجموعه فعلی است.»
لحظه‌های کوچکم را در دستانت بگیر
تقویم من از تاریخ خالی و از حادثه پر است
سلول‌های انفرادی‌ام را از تنت بتکان
می‌خواهم در مبلی که می‌نشینی
در فرش گل گلی‌ات
در پرده که آسمان را دور می‌کند
در تنت که ویزا نمی‌دهد و
از پناهندگی‌ام لب پر می‌زند
منتشر شوم
(گراناز موسوی، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
عنوان کتاب نیز از نکاتی است که در نخستین نگاه، توجه‌ها را به خود جلب می‌کند.
مژده بهار در مورد انتخاب عنوان «آوای زاغ بور» برای این مجموعه از شعر زنان ایران می‌گوید: «زاغ بور نام یک پرنده بومى ايرانی است كه در كوير زندگى مى‌كند و به آن زاغ كويرى نيز مى گويند. رنگش رنگ كوير است، يعنى به نحوى خود را با محيط وقف داده است، ولى وقتى بالهايش را باز مى كند سفيد و سياه و كمى آبى است. با آن كه قادر به پرواز است، اما پاهايى قوى دارد و روى زمين مى دود.»
ترس نشسته در دلم، غمزده در نگاه من
سهم من از زنانگی، روسری سیاه من
راز دلم نهان شده، پشت سر حجاب من
غرق گناهم، توبیا، باز بشو نقاب من
روسری سیاه من سهم من از ستاره‌ها
دور زحل نشسته‌ای، در گذر شراره‌ها
(هیلا صدیقی، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
از این دوبیتی از هیلا صدیقی، شاعری که از جوان‌ترین شاعران مجموعه شعر «آوای زاغ بور» است، می توان به روشنی برخی از دغدغه‌‌های نسل جدید زن‌های ایرانی را دید؛ زنانی که به دنبال آزادی هستند و با حجاب اجباری مخالفند.
اما شعر امروز زنان ایران چقدر می‌تواند برای مخاطب انگلیسی زبان جذاب باشد؟ سئوالی که خانم بهار در جواب می‌گوید: «اهميت اين مجموعه براى خواننده غربی، اكتشاف جوانب مختلف يك زن و به خصوص زن ايرانى است.»
مژده بهار وكيل ثبت اختراعات علمى و انتقال فن آورى است و قبل از اینکه دانشکده حقوق تحصیل کند، کارشناسی ارشد خود را در زبان و ادبیات فرانسه گرفته است.
خانم بهار پیش از این کتاب، گزيده‌اى از اشعار محمدرضا شفیعی كدكنى به نام «گَوَن و بنفشه‌ها» را به انگليسى ترجمه و منتشر كرده است.
به امیدواری سری می‌زنم
از هر کسی بیشتر صدا می‌زنم
ری‌را،ری‌را
فراموش می‌کنم جهان در ستیز است
دوباره از صلح می‌گویم
تا بیشتر فراموشم کنند
(ری‌را عباسی، از آثار منتشر شده در کتاب «آوای زاغ بور»)
براساس آمار ناشران و رسانه‌های فرهنگی، رغبت مخاطبان ایرانی به خرید کتاب شعر از شاعران ایرانی کم شده و میزان فروش شعر هم، به طوریکه تیراژ کتاب‌های شعر در سالهای اخیر افت شدیدی داشته است.
ناشران تمایلی به انتشار مجموعه شعر ندارند و کتابفروشی‌ها تمایلی به گرفتن کتاب‌های شعر از پخش کننده‌ها. به نظر می‌رسد این عدم تمایل به شعرخواندن در بعضی از کشورهای دیگر هم افتاده است، اما خانم بهار معتقد است که در آمریکا میل به شعرخواندن افزایش داشته است.
او می‌گوید: «در چند سال اخير تعداد كتاب‌هاى شعر در کتابفروشی‌های آمريكايى افزايش يافته. كتاب‌هاى بيشترى هم فروش رفته‌اند. اين كتاب‌ها شامل اشعار مهاجران، یعنی مهاجرانی كه به زبان انگليسى مى‌نویسند نیز هست. به نظرم جوان‌ها اين روزها علاقه‌شان به شعر كمى بيشتر شده تا جايى كه اولين شاعر جوانان ايالات متحده به نام آماندا گرمن را برگزيده‌اند.
از میان شعرهای زنان ایرانی در کتاب «آوای زاغ بور» می‌توان به مفاهیمی چون عشق، مرگ، وطن، تبعید، مرز، رویا و هستی، از دریچه چشم زنان شاعر ایرانی نگاه کرد.
| 