مستند «نان و گل‌های سرخ»؛ فیلمبرداری مخفیانه جنیفر لارنس در افغانستان
بی بی سی
زن جوان به جنگجوی طالبان می‌گوید: «شما فقط به زنان ظلم می‌کنید.» او با داد و فریاد پاسخ می‌دهد، «گفتم حرف نزن، همین‌جا می‌کشمت!» دختر هم در مقابل با صدای بلند که برابر با صدای او باشد، می‌گوید: «درست است، پس بکش!...مکاتب و دانشگاه‌ها را بستید! بهتر است مرا هم بکشید!»
این درگیری مستقیم زن جوان و طالب مسلح را فردی با دوربین یک تلفن مخفیانه و لرزان ثبت کرده است.
او را به‌تازگی پس از شرکت در اعتراضات دستگیر کردند و قرار بود به زندانی در کابل منتقل کنند.
این صحنه‌ای از مستند «نان و گل‌های سرخ» است که زندگی روزمره سه زن را در هفته‌های پس از سقوط کابل به دست طالبان، روایت می‌کند.
تهیه‌کننده آن، بازیگر مشهور و برنده جایزه اسکار، جنیفر لارنس است. او درباره این که چرا این صحنه فیلم برای او بسیار مهم است، به بی‌بی‌سی می‌گوید: «قلبم با تماشای این زنان که با طالبان مخالفت می‌کنند، خیلی تند می‌تپید. این طرف ماجرا، یعنی زنان در حال مبارزه را در اخبار روزمره نمی‌بینیم و این بخش مهمی از فیلم ما و داستان‌های این زنان است.»
او می‌گوید که حتی فکر کردن در مورد این که چگونه زنان ناگهان دستاوردهایشان را از دست دادند، ویرانگر است.
جنیفر لارنس همچنین می‌گوید «آنها در حال حاضر هیچ استقلال عملی در داخل کشور خود ندارند. خیلی مهم است که به آنها فرصت داده شود تا داستان خود را به روش خود، مستند کنند.»
این فیلم را شرکت «اکسلنت کادیور» ساخته که خانم لارنس آن را در سال ۲۰۱۸ با دوست خود، جاستین سیاروکی، راه‌اندازی کرد.
جنیفر لارنس که با دیدن اخبار در این مورد، احساس درماندگی و ناامیدی کرده بود می‌گوید: «این مستند از روی احساس و نیاز به وجود آمد.»
سیاروکی می‌گوید لارنس «واکنشی توأم با شوکه به سقوط کابل در سال ۲۰۲۱ داشت زیرا شرایط برای زنان دیگر وحشتناک شده بود. او گفت ‘ما باید به کسی فرصتی فراهم کنیم تا این داستان را به شیوه‌ای معنادار بازگو کند’»
آن شخص صحرا مانی بود؛ مستندسازی که شرکتی مستقل در کابل به نام «خانه مستند افغانستان» تأسیس کرده بود.
هم لورنس و هم سیاروکی فیلم مستند تحسین‌شده او «هزاران زن چون من» را تماشا کرده بودند، که در آن داستان یک زن ۲۳ ساله افغان روایت شده که پس از آن‌که خانواده و پلیس حرف‌های او را نادیده می‌گیرند، برای افشای آزار جنسی پدرش با یک شبکه تلویزیونی داخلی مصاحبه می‌کند.
سیاروکی سراغ خانم مانی رفت و او گفت که از قبل کار روی مستندی را آغاز کرده و زندگی سه زن را در کشور دنبال می‌کند؛ زنانی که در پی بسته‌شدن درهای دانشگاه‌ها و مدارس متوسطه به روی دختران در تلاش پس گرفتن آزادی‌ها و حقوق خود در ماه‌های پس از تسلط طالبان بوده‌اند.
خانم مانی با استفاده از دوربین‌های مخفی فیلمبرداری می‌کرد و حتی از زنان می‌خواست تا در خانه‌های امن با دوستان و خانواده‌هایشان از خود فیلم بگیرند.
در سکانسی دیگر این مستند یک ملاقات مخفیانه را، در زیرزمینی بدون پنجره، در یک خیابان فرعی در کابل به تصویر می‌کشد. بیش از دوازده زن در ردیف‌های میز و چوکی (صندلی) نشسته‌اند که مثل یک کلاس درس موقت چیده شده‌اند. بخار از نوشیدنی فنجان‌های پلاستیکی آنها بلند شده است.
یکدیگر را نمی‌شناسند. همه از گروه‌های مختلفی هستند که پس از تسلط مجدد طالبان در آگوست/اوت ۲۰۲۱ دست به اعتراض زدند.
یکی از زنان، دندانپزشکی به نام زهرا، بیننده را به این ملاقات مخفیانه هدایت می‌کند. وقتی با گروه صحبت می‌کند، خاطرات پوشیدن کفش پاشنه بلند و عطر زدن و رفتن به پارک را با دوستانش به‌یاد می‌آورد. زنان دور‌و‌بر او لبخند می‌زنند.
سپس نویسنده‌ای به نام وحیده شروع به صحبت می‌کند.
وحیده با شور و اشتیاق به گروه می‌گوید: «زنان باید تاریخ خود را خودشان بنویسند. با زنان در سراسر جهان به‌درستی برخورد نمی‌شود.»
خانم مانی به خوبی می‌دانست که فیلمبرداری در چنین موقعیت‌های خصوصی و خطرناک چه چالش‌هایی دارد.
می‌گوید: «می‌دانم که چگونه با این مشکلات کنار بیایم زیرا خودم یکی از آنها هستم.»
او می‌افزاید: «آنها قربانی نیستند؛ قهرمان هستند.»
اما ایجاد توازن بین حفظ امنیت زنان و روایت داستان آنها آسان نبود. خانم مانی در همین خصوص به بی‌بی‌سی می‌گوید برای ایجاد این توازن در طول تهیه فیلم، ساعت‌ها بین او، سیاروکی و لارنس بحث و تبادل نظر بوده است.
صحرا مانی می‌گوید: «هر وقت با مشکل یا مشکلی مواجه می‌شدم، آنها آماده همکاری بودند. وقتی زنان متحد شوند، همه چیز شدنی است.»
با توجه به حضور مانی و سایر زنان در خارج از افغانستان، تهیه‌کنندگان احساس راحتی کردند که «نان و گل‌های سرخ» را به صورت گسترده منتشر و پخش کنند. از جشنواره کن فرانسه شروع کردند.
سیاروکی و لارنس می‌گویند چالش بعدی آنها این است که فیلم تماشاگران زیادی را به خود جلب کند. اما وقتی داستان، گوشه‌ای از یک جنگ مداوم و ویرانگر باشد، این کار آسانی نیست.
لارنس می‌گوید: «این داستان پایانی ندارد، و وقتی به این فکر می‌کنید که چگونه کاری در مورد آن انجام دهید، احساس درماندگی می‌کنید. این یک کار دشوار برای بازار حاکم سینما است.»
به عنوان تهیه کنندگان اجرایی زن در هالیوود، سیاروکی و لارنس هنوز در اقلیت هستند. یک مطالعه که در سال ۲۰۲۲ از سوی «مرکز مطالعات زنان در تلویزیون و فیلم» انجام شد، نشان داد که زنان تنها ۲۴ درصد از کارگردانان، نویسندگان و تهیه کنندگان فیلم‌های پرفروش را تشکیل می‌دهند که این میزان حتی نسبت به سال ۲۰۲۱ کاهش یافته بود.
لارنس می‌گوید: «فکر می‌کنم راه طولانی و طولانی‌تری در پیش است، اما محصول نهایی که در آن تنوع بیشتری دیده می‌شود، برای من الهام بخش بوده و احساس مثبتی داده است. این چیزی است که مردم می‌خواهند. تماشاگران خواستار آن هستند.»
خانم سیاروکی نیز می‌گوید: «به همین دلیل است که ما مسئولیت پلتفرم جنیفر را به عنوان زنی که برای زنان دیگر فرصت ایجاد می‌کند، جدی می‌گیریم... از جمله برای استخدام زنان، روایت داستان‌های زنان، به کارگیری گروه متنوعی از افراد.»
لارنس پاسخ می‌دهد: «این نیز به این دلیل است که من یک زن هستم...من به اندازه کافی خوش‌شانس بوده‌ام که این تصور مغرضانه را ندارم که گویا زنان آنقدرها هم در انجام امور خوب نیستند!»
| 